SA isang multilinggwal na bansang tulad ng Pilipinas – may tinatayang 180 wika sa ating bansa – karaniwan nang gawain ang pagsasalin o translation. Maraming nag-aakala na madali lang magsalin. Basta’t marunong ka ng kaunting Ingles at kaunting Filipino, o ano mang pares ng mga wika, madali ka nang makapagsasalin mula sa isang wika patungo sa isa pa.
Karaniwang pagsasanay sa isang batang bago pa lamang nagsasalita ang ganitong mga tanungan: Ano sa Ingles ang aso? Sagot: Dog. Ano sa Ingles ang pusa? Sagot: Cat. Ano sa Ingles ang ilong? Sagot: Nose.
Patunay ito na, namamalayan man natin o hindi, napakakaraniwang gawain ang pagsasalin sa ating mga Pilipino.
Pamilyar pa ba ang mga kabataan sa kantang ito, na karaniwang naririnig dati: One day/isang araw/ I saw/nakakita/one bird/isang ibon/flying/lumilipad.
Tapatang pagsasalin ito, isa-sa-isang tumbasan ng salita sa Ingles at Filipino.
Dati rin, bukal ng tawanan at biruan ang mga kanta sa Ingles na isinalin sa Filipino nina Dolphy at Panchito. Kapwa namaalam na ang dalawang actor/komedyante kaya hindi na sila kilala ng mga kabataan ngayon, o ang kanilang katatawanang pagsasalin. Wala na rin ang dating mga salin ng awit na literal ang ginawang pagsasalin ni Michael V sa Bubble Gang. Nakakatawa ang mga salin dahil literal ang tumbasan at sinadya ang gayon upang maging katatawanan.
Mga halimbawa iyan ng sinadyang maling pagsasalin, upang maaliw o matawa ang mga manonood.
Kung may nakakatawang pagsasalin, mayroon namang nakakalungkot.
Nakakalungkot na mga salin
Nasa ibaba ang mga halimbawa ng mga salin na nakakatawa nga, pero mas nakakalungkot.
- when I get home – kapag dumating na ako ng tahanan
- during recess time – sa oras ng reses
- my dear brothers and sisters – mga minamahal kong mga kapatid na lalaki at mga kapatid na babae
- share your toys with your friends – ibahagi ang iyong mga laruan sa iyong mga kaibigan
- ask her (mother) to comb her hair – humingi ng tulong sa nanay sa pagsusuklay ng buhok
- homework – gawaing bahay
Bakit nakakalungkot? Isa-isahin natin
Ang mga halimbawa sa itaas ay mula sa isang aklat na pang-unang baitang na ipinaedit sa akin ng isang kilalang publishing house maraming taon na ang nakalilipas. Ang teksto ay nasa Ingles at ipinasalin sa Filipino sa isang retirado na at dinadakilang propesor sa isang unibersidad sa Maynila. Itinuturing ng tagasalin na napakahusay niya sa wikang Filipino dahil maraming taon siyang nagturo ng Filipino, una muna sa elementarya bago sa unibersidad. Kinikilala ng marami ang kanyang kahusayan sa wikang Filipino, na tawagin nating tunguhang lenggwahe (TL), dahil dito patungo ang salin, ito ang wikang pinagsalinan. Samantala, simulaang lenggwahe (SL) naman ang itatawag natin sa wika ng orihinal na teksto, na Ingles sa pagkakataong ito.
Simple ang simulaang lenggwahe dahil pang-Grade 1 lamang ito. Kaya, madaling isalin, kung tutuusin. Ang malungkot, nalimutan ng dakilang eksperto sa Filipino ang ilang pangunahing pangangailangan sa pagsasalin. Una, mensahe ang isinasalin, hindi salita. Samakatwid, ang idea ng buong pangungusap ang tutumbasan sa wikang Filipino, hindi simpleng pagtatapatin lamang ang mga salita sa dalawang wika. Kailangan ding maging natural ang mga pahayag sa TL.
Tingnan natin ang Blg. 1. Ano ang tinutukoy ng “when I get home?”Tama, “home” equals “tahanan.” Pero hindi simpleng pagdating sa tahanan ang mensahe ng pangungusap, kundi “pag-uwi” ng bata (ang I sa pangungusap). At hindi ito kuwestiyon ng “house = bahay” o “home = tahanan” kundi ang mas natural na pagsasabi ng pag-uwi. Saan ba umuuwi, di ba sa bahay? Kaya ang mas natural na salin ay “kapag nakauwi na ako” o “pag-uwi ko.” Hindi na kailangang banggitin pa ang bahay o tahanan.
Blg. 2: during recess time – sa oras ng reses
Huwag na nating problemahin ang pagbaybay o pagtutumbas pa sa salitang recess. Pwede na itong hiramin nang walang pagbabago sa ispeling, o baguhin ang baybay, tulad ng ginawa natin. Ang mas mahalaga ay ang “paghuli sa mensahe.” Hindi naman inaabot ng oras ang reses. Mabilis lang ito, kalahating oras lang ang karaniwan. Pero literal, o isa-sa-isang tumbasan ang ginawa sa salitang “time.” Hindi ito oras o panahon. Napakadaling tumbasan, kung hindi lamang naging malilimutin ang ating dakilang tagasalin. Simpleng “kapag reses” – at nakuha na ang mensahe na ang tinutukoy ng “time” ay matutumbasan ng “kapag.”
Blg. 3: my dear brothers and sisters – mga minamahal kong mga kapatid na lalaki at mga kapatid na babae.
Ito ay bahagi ng pananalita na ang kinakausap ay mga kapanalig sa simbahan, hindi mga tunay na kapatid. Sa Ingles, ispesipiko ang gender o kasarian/sex ng mga kinakausap. Ang “brothers” ay totoo ngang “mga kapatid na lalaki” at ang “sisters” ay “mga kapatid na babae.” Pero sa Filipino, hindi na kailangang tiyakin pa ang kasarian ng mga kausap. Walang kasarian ang ating “kapatid.” Saklaw na ng salitang ito ang kapwa lalaki at babae. Hindi na kailangang banggitin pa ang “lalaki” at “babae.” Sapat nang sabihing “Minamahal kong mga kapatid.” Nasa kultura natin ito, na hindi dapat kinalimutan ng tagasalin. Isa pa, dahil ito ay pananalita sa publiko, mas magandang maging mapwersa sa pamamagitan ng pagtitipid. At ikonsidera din ang natural na pahayag sa Filipino. Bukod pa rito, doble-doble ang salitang “mga.” Nakakabawas sa pagiging masining ang sobrang mga salita.
Blg. 4: share your toys with your friends – ibahagi ang iyong mga laruan sa iyong mga kaibigan
Nagtuturo ito ng pagiging mapagbigay sa kapwa, hindi makasarili. Ang nakita sigurong dictionary meaning ng “share” ay “ibahagi” kaya ito ang ginamit ng tagasalin. Muli, hindi niya kinuha ang mensahe ng pahayag. Paano kung ang laruan ay manika – pagpuputul-putulin ba ito, para mai-share? Baka ang mensahe ay tungkol sa “pagpapahiram” ng mga laruan, hindi sa pagpuputul-putol para maging baha-bahagi.
Blg. 5: ask her mother to comb her hair – humingi ng tulong sa nanay sa pagsusuklay ng buhok
Hindi ito ang natural na pahayag sa Filipino. Hindi tayo humihingi ng tulong kundi ginagamit ang panlaping mag-+pa: magpaturo, magpaakay, magpasuklay. At ano ba ang sinusuklay kundi buhok? Sinusuklay rin ang bigote, tulad ng ginawa ng isang senador habang may sesyon sa Senado – sinuklay ang bigote on national TV. Tunay ngang kagalang-galang na senador! Pero kapag buhok, hindi na kailangang banggitin pa ito. Understood nang buhok ang tinutukoy. Babanggitin lamang kung ano ang susuklayin, kung ito ay bigote, o ano pa mang bahagi ng katawan. Halimbawa: Sinuklay niya ang sariling binti para masahihin ito. Samakatwid, mas natural na salin: Nagpasuklay ang bata sa nanay.
Blg. 6: homework – gawaing bahay
Tama nga, na ang work ay gawain at ang home ay bahay/tahanan. (Bakit kaya hindi “gawaing tahanan” ang itinumbas?) Pero kapag pinagsama ang “home” + “work,” hindi mga trabaho sa bahay ang tinutukoy rito kundi ang assignment na ipinagagawa ng titser sa bahay. May katumbas na ito na ginagamit sa mga paaralan: takdang aralin. Ginamit noon, ginagamit pa rin hanggang ngayon. Ano’t naging gawaing bahay? Ang gawaing bahay ay paglalaba, pagluluto, paglilinis ng bahay, paghuhugas ng pinggan, pagwawalis sa bakuran, atbp. Kaya maling-mali na sabihan ang isang batang aaniming taon (Grade 1) na harapin agad ang mga “gawaing bahay” (homework) pagkauwing-pagkauwi. Paglalabahin mo agad ang bata, paghuhugasin ng pinggan, pagdating na pagdating ng bahay? Child abuse iyan at may katapat nang parusa sa ating mga batas.
Ngayon, sasabihin mo pa bang napakadali namang magsalin? Kung tutuusin ay hindi naman nga mahirap, huwag lang tayong maging malilimutin. Huwag kalimutan na maging natural ang mga pahayag sa TL o wikang pinagsasalinan. Huwag kalimutan na ang mensahe ng orihinal ang isinasalin, at hindi simpleng tinatapatan ng dictionary meaning ang mga salita sa simulaang wika.