NITO lamang nakaraang Martes, Enero 28, 2025, ipinasa sa ikalawang pagbasa ang Senate Bill 2942, na naglalayong ipagpaliban ang kauna-unahang eleksyon ng Bangsamoro Autonomous Region in Muslim Mindanao (BARMM).
Ang bagong petsa ng eleksyon ay itinakda sa Oktubre 13, 2025, isang hakbang na naglalayon ng mas mahusay na paghahanda at pagsasaayos ng pamahalaang rehiyonal sa ilalim ng BARMM. Sa kabila ng pagsang-ayon ng nakararami sa Senado, ang Minority Leader na si Aquilino “Koko” Pimentel III ay tumutol sa hakbang na ito. Ayon sa kanya, ito na ang huling pagkakataon na magpapaliban pa ng eleksyon at may mga seryosong dahilan na dapat ikonsidera bago ito payagan.
Ano ang ibig sabihin ng BARMM?
Ang ibig sabihin ng BARMM ay Bangsamoro Autonomous Region in Muslim Mindanao. Ito ay isang rehiyon sa Mindanao na binuo bilang bahagi ng kasunduan sa kapayapaan sa pagitan ng gobyerno ng Pilipinas at ng mga grupo ng Muslim na naghahangad ng mas mataas na antas ng awtonomiya.
Ang BARMM ay binubuo ng mga lalawigan ng Maguindanao, Lanao del Sur, Basilan, Sulu, at Tawi-Tawi, pati na rin ang mga lungsod ng Marawi at Cotabato, at iba pang mga bayan. Ang layunin ng BARMM ay bigyan ang mga mamamayan nito ng higit na kontrol sa kanilang sariling pamamahala, pati na rin ang pagkakaroon ng sarili nilang mga batas at sistema ng pamahalaan upang mapabuti ang kanilang kalagayan at matugunan ang kanilang mga pangangailangan.
Mga salungat na panukala sa Senado at Kamara
Ang Senate Bill 2942, na unang iminungkahi na ilipat ang eleksyon ng BARMM mula Mayo 12, 2025, sa Agosto 11, 2025, ay binago sa ikalawang pagbasa upang ilipat ito sa Oktubre 13, 2025. Ayon sa mga nagsusulong ng panukala, ang mga hakbang na ito ay naglalayong magbigay ng sapat na oras para sa mga kinakailangang proseso, kabilang na ang pag-aayos ng mga isyu tulad ng hindi pagsama ng Sulu sa BARMM, batay sa desisyon ng Korte Suprema.
Gayunpaman, may pagkakaiba ang bersyon ng Senado at ang bersyon ng Kamara ng mga Kinatawan. Sa Kamara, ipinasa ang panukalang magpaliban ng eleksyon hanggang Mayo 2026. Kung mangyayari ito, magtatatag ng isang bicameral conference committee upang pagtugmain ang mga hindi pagkakasunduan ng mga bersyon mula sa dalawang kapulungan ng Kongreso.
PBBM, nagbigay ng sertipikasyon ng pagtalakay sa pagpapaliban ng eleksyon sa BARMM
Ayon kay Senate President Francis “Chiz” Escudero, nagbigay ng sertipikasyon si Pangulong Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. ng kagyat na pagtalakay sa pagpapaliban ng eleksyon ng BARMM.
Ayon kay Escudero, ito ay isang hakbang upang matukoy kung ipagpapaliban ang mga eleksyon bago mag-adjourn ang Senado. Ang sertipikasyon mula sa Malacañang ay nagbigay ng diin sa agarang pangangailangan ng Bangsamoro Transitional Government upang ayusin ang kanilang estruktura ng pamahalaan.
Si Escudero, na siya ring pangunahing may-akda ng panukala sa Senado, ay ipinaliwanag na ang sertipikasyon ni Pangulong Marcos ay isang proteksyon upang matiyak na ang desisyon ay magiging pinal at hindi mapapalitan sa susunod na mga linggo.
Pagtalakay sa pangangailangan ng P2.5 Bilyong karagdagang pondo para sa eleksyon
Ayon kay Comelec Chairman George Garcia, kung itutuloy ang pagpapaliban ng eleksyon, kakailanganin ng Commission on Elections (Comelec) ng P2.5 bilyong dagdag na pondo.
Ang pondo ay para sa mga kagamitan, guro, at balota na kinakailangan upang maisagawa ang mga eleksyon ng Bangsamoro. Ayon sa Garcia, hindi pa rin sila nakapagsimula sa pag-imprenta ng mga balota para sa BARMM elections, dahil maaaring magbukas muli ang filing ng kandidatura kung magbago ang mga distrito, partikular na sa epekto ng desisyon ng Korte Suprema na hindi isama ang Sulu sa BARMM.
Kahalagahan ng pag-aayos ng mga isyu sa BARMM bago ang eleksyon
Si Senator Joseph Victor “JV” Ejercito ay nagbigay rin ng pahayag na maaari pang masolusyonan ang mga isyu sa BARMM bago ang itinakdang petsa ng eleksyon sa Oktubre 2025.
Ayon kay Ejercito, ang limang buwan na inilaan ay sapat na panahon upang ayusin ang mga kasalukuyang isyu ng rehiyon, kabilang na ang mga usapin sa apportionment ng mga puwesto at iba pang mga legal na hakbang.
Ang apportionment ay tumutukoy sa proseso ng pag-aayos ng mga distritong elektoral upang maging patas ang representasyon sa mga tao. Halimbawa, sa mga bansa na may maraming rehiyon o probinsya, ang apportionment ay tumutukoy sa kung paano hatiin ang mga upuan sa kongreso o parlamento batay sa bilang ng mga mamamayan sa bawat rehiyon.
Sinabi pa ni Ejercito na ang limang buwang panahon ay ipinapayo rin ng mga eksperto at mga ahensya ng gobyerno tulad ng Commission on Elections at Office of the Presidential Adviser on Peace, Reconciliation, and Unity (OPAPRU).
Comelec at Opapru
Ang Comelec ay isang ahensya ng gobyerno sa Pilipinas na may pangunahing tungkulin na mag-organisa, magsagawa, at magpatupad ng mga eleksyon sa bansa. Kasama sa mga tungkulin ng Comelec ang pagpaparehistro ng mga botante, pag-audit ng mga resulta ng halalan, at pagtiyak na ang mga eleksyon ay patas, tapat, at ayon sa batas. Mahalaga ang Comelec sa pagpapatibay ng demokrasya sa Pilipinas dahil sila ang nag-aasikaso ng mga proseso mula sa paghahanda hanggang sa pag-anunsyo ng mga resulta ng eleksyon.
Samantal, ang Office of the Presidential Adviser on Peace, Reconciliation, and Unity (Opapru) naman ay isang tanggapan sa ilalim ng tanggapan ng Pangulo ng Pilipinas. Ang pangunahing layunin ng Opapru ay magsulong ng kapayapaan, pagkakaisa, at pagkakasundo sa buong bansa, lalo na sa mga lugar na apektado ng mga alitan o sigalot. Tumututok ang Opapru sa mga isyu ng kapayapaan at sa pagbuo ng mga hakbang para sa pagtutulungan ng gobyerno at mga iba’t ibang sektor ng lipunan upang mapabuti ang sitwasyon ng mga lugar na naapektohan ng mga hidwaan.
Mahalaga ang papel ng Opapru sa mga negosasyon at mga programang may kinalaman sa mga kasunduan ng kapayapaan at reconciliation (pagkakasunduan) sa bansa.
Pagpapasa ng panukalang batas
Sa kabila ng mga isyu, umaasa si Senator Ejercito na magiging mabilis ang proseso ng pagpasa ng panukalang batas bago magtapos ang session ng Senado.
Ayon sa kanya, maglalabas ng urgent certification ang Malacañang upang tiyakin na ang panukalang pagpapaliban ng eleksyon ay maisusulong at maipasa sa lalong madaling panahon. Inaasahan din na magpapasa ang Senado ng panukala sa ikatlong pagbasa sa susunod na linggo at magtatag ng bicameral conference committee upang pagtugmain ang mga pagkakaiba ng bersyon mula sa Senado at Kamara.
Pagtutok sa pag-aayos ng pamahalaang Bangsamoro at pag-unlad ng rehiyon
Ang pagpapaliban ng eleksyon sa BARMM ay may layuning magbigay daan sa mas maayos na pagbuo ng mga sistema at estruktura ng pamahalaan sa rehiyon.
Ang Bangsamoro Autonomous Region in Muslim Mindanao, na pinalakas ng Bangsamoro Organic Law (BOL), ay nangangailangan ng higit pang mga hakbang upang matamo ang kanilang mga layunin ng unity, inclusivity, at tunay na autonomiya. Ang mga hakbang na ito ay magbibigay ng pagkakataon sa rehiyon na higit pang ayusin ang mga aspeto ng pamamahala at matugunan ang mga usapin hinggil sa mga lugar tulad ng Sulu, na hindi na bahagi ng BARMM.
Sa karagdagan, ang Ang Bangsamoro Organic Law (BOL) ay isang batas na nagtataguyod ng isang mas pinahusay na awtonomiya para sa rehiyon ng Bangsamoro sa Mindanao, bilang bahagi ng proseso ng kapayapaan at pagkakaisa sa pagitan ng gobyerno ng Pilipinas at ng mga grupong Moro.
Ang BOL ay pinagtibay noong Hulyo 2018 at pinalitan ang Autonomous Region in Muslim Mindanao (ARMM) sa pamamagitan ng paglikha ng Bangsamoro Autonomous Region in Muslim Mindanao (BARMM).